'Wij wisten niet wat oorlog was’

an image of a podium

Jos Bouten vertelt zijn verhaal voor de documentaire 'Wij wisten niet wat oorlog was'. Foto: beeld uit de film van cameraman Danny Vermeulen

Jos Bouten maakt als jochie spannende oorlogstijd mee in de Ooijpolder

Als jochie van 10, 12 jaar, maakt Jos Bouten in de Ooijpolder de laatste jaren van de Tweede Wereldoorlog mee. Zijn vader en broer worden opgepakt vanwege verzetsdaden. Het achtergebleven gezin belandt in september 1944 in het strijdgewoel van Market Garden en moet evacueren. In februari 1945 komt zijn zusje Mieke om bij een granaatinslag. Na de oorlog blijkt hun boerderij zwaar verwoest. Ver in de 80, vlak voor zijn dood, deed Jos Bouten zijn verhaal. Het is vastgelegd in een boek en documentaire.


‘Wij wisten niet wat oorlog was’, is de titel van de documentaire die gemaakt is over de oorlogsjaren van Jos Bouten. Hij wordt in 1933 in Ooij-Persingen geboren, in de laatste ‘groep’ van een gezin van twaalf kinderen. Vader Antoon is schoolhoofd in de Ooijpolder. Het gezin heeft inderdaad nog nooit een oorlog meegemaakt. Woonachtig vlak bij de Duitse grens krijgen ze wel de opkomst van Hitler mee. Ze zien de Duitse Joden aan de grens verschijnen, op de vlucht voor de nazi’s. Als die geld hebben, zijn ze welkom. Zo niet, dan worden ze teruggestuurd. Zijn vader besluit hen te helpen en komt zo in het verzet terecht, net als zoon Bart, één van de oudsten in het gezin.

Jos is nog te jong om dat te begrijpen. Als zijn vader en broer worden opgepakt, probeert moeder Anna het gezin zo goed mogelijk te runnen, met hulp van buren en dorpsgenoten. Jos ziet hoe zij tobt en zorgen heeft, dat blijft hem zijn leven lang bij.

Als de Amerikanen in 1944 bij Groesbeek landen, komt de Ooijpolder midden in de vuurlinie te liggen tussen geallieerden en Duitsers. Jos herinnert zich later: “We liepen door de polder om te zien, waar de Amerikanen zich hadden ingegraven en keken hoe ze de Duitsers bestreden. We hadden totaal geen idee dat het heel gevaarlijk was, wat we deden.”

Het gezin moet in oktober 1944 op last van de Amerikanen evacueren, richting Brabant. Daarna zetten de Duitsers de Ooijpolder onder water, als buffer tegen de geallieerden. Begin 1945 vinden moeder Bouten en haar kinderen onderdak bij familie in Nijmegen. Daar slaat op 3 februari 1945 het noodlot toe. Hun evacuatieadres aan de Hazenkampseweg wordt getroffen door een granaatinslag. Dochter Mieke is op slag dood, zusjes An en Beppie zijn zwaargewond.

Op 8 februari 1945, de dag dat Mieke begraven wordt, is in de omgeving Nijmegen het Rijnlandoffensief losgebarsten. Jos: “Op het Keizer Karelplein, de Groesbeekseweg en de St. Annastraat stonden colonnes met Canadezen. Tanks, carriers, kanonnen, soldaten in gevechtstenue stonden klaar om op te rukken naar het front.”

“Bij het ziekenhuis stond ons gezin te wachten op de komst van de lijkwagen. Door de herrie kon de koerier de paarden niet in bedwang houden en konden we niet naar de kerk vertrekken.” Als de kanonnen zwijgen en de colonnes richting Duitsland vertrokken zijn, kan de familie alsnog naar de kerk aan de Groenestraat om Mieke te begraven.

Eind april 1945 is de Tweede Wereld­oorlog in deze regio voorbij en kan het gezin Bouten terug naar de Ooijpolder. Hun woning is leeggeroofd en zwaar verwoest. Maar voor Jos en zijn vriendjes biedt de omgeving volop avontuur. Overal kogels, geweren en kanonnen. Munitie en kruit als speelgoed. Tot het een keer misgaat en een leeftijd­genoot zwaargewond raakt. Dan is de pret voorbij.

Er is grote blijdschap als vader Antoon en broer Bart terugkeren uit gevangenschap, maar bij beiden is er ook intens verdriet als zij horen van de dood van Mieke en de zwaargewonde zusjes.

Jos heeft gemengde gevoelens bij de terugkeer van zijn strenge vader: “Wij merkten echt wel dat papa er weer was, want de huisregels moesten weer nauwgezet nageleefd worden. Bijna twee jaar hadden we een ongekende vrijheid genoten en het was beslist niet gemakkelijk voor ons om nu zijn gezag weer te aanvaarden.”

Niet lang nadat zijn oorlogservaringen zijn vastgelegd, overlijdt Jos Bouten op 29 juli 2022, 89 jaar oud.

Het verhaal van Jos Bouten verscheen in mei 2023 in het boek ‘Oorlogsgeweld in de Ooijpolder’ van Cea van Dillen-Janssen en Ton van Dillen. Dit vormt de basis van de documentaire ‘Wij wisten niet wat oorlog was’ van regisseur Margot Schotel en cameraman Wouter Crusio. Projectleider was Martin Bosch, oud-docent geschiedenis.

De documentaire ‘Wij wisten niet wat oorlog was’ wordt in twee delen uitgezonden door Omroep Gelderland op 12 en 19 september. Inmiddels is er ook een podcast en onderwijsproject aan verbonden.

Jos Bouten (uiterst links) en zijn broer Ton na de granaatinslag op hun evaluatieadres aan de Hazenkampseweg in Nijmegen.
Foto: particuliere collectie

Reeks boeken over oorlog in de Ooijpolder

‘Oorlogsgeweld in de Ooijpolder’ van Cea van Dillen-Janssen en Ton van Dillen maakt deel uit van een reeks van acht boeken, die afgelopen jaren zijn verschenen over gebeurtenissen in de Ooijpolder tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Deze regio was strijdtoneel tijdens de militaire operaties Market Garden in september 1944 en het Rijnlandoffensief in het voorjaar van 1945. Toch staan in de boeken niet de militaire strijd en de legers centraal, maar de belevenissen van gewone mensen. Zij maakten spannende, angstige tijden door.

In de reeks komen alle dorpen in de Ooijpolder aan bod: Beek, Ooij, Leuth, Kekerdom en Millingen.

De boeken zijn onder meer verkrijgbaar in het Vrijheidsmuseum in Groesbeek.

Nijmegen in vrijheid

U kunt contact met ons opnemen via het Infocentrum WO2 Nijmegen,
Ridderstraat 27
6511 TM Nijmegen
024-2200102
welkom@infocentrumwo2.nl

Over ons

Volg ons