Wandelen langs de oorlogsgeschiedenis in Groesbeek

Theo Giesbers vertelt over de oorlog tijdens zijn rondleiding door Groesbeek. Foto: Eveline van Elk

Tussen de weckflessen en aardappelzakken zat een groep buurtbewoners ondergedoken in de kelder onder het huis van Theo Giesbers. In diezelfde kelder leidt hij nu mensen rond, als onderdeel van een rondwandeling over de Tweede Wereldoorlog in Groesbeek.

Lange mensen kunnen hier alleen door hun knieën of met het hoofd omlaag staan. Meer ruimte is er simpelweg niet. En daar zaten ze dan een paar dagen met een man of veertien. “Een Joods meisje van 15 jaar zat hier zelfs een paar maanden ondergedoken”, vertelt Theo. In de kelder liggen voorwerpen uit oorlogstijd. Zoals tientallen granaatdoppen die hij in de tuin heeft gevonden. Of een granaathuls die later dienstdeed als kruik.

In de kelder bij Theo Giesbers Foto: Eveline van Elk

Na vijf minuten is iedereen weer blij om buiten te staan en frisse lucht in te ademen. Je kunt het je bijna niet voorstellen hoe het geweest moet zijn, de angst die mensen gevoeld hebben. We hebben het over Groesbeek in september 1944, tijdens operatie Market Garden. Er werd flink gevochten in en om Groesbeek. Eind september werd het zelfs zo gevaarlijk dat de inwoners van het dorp werden geëvacueerd.

In de zomermaanden leidt Theo, woordvoerder van de Vereniging Behoud Dorpsgezichten, bijna wekelijks groepjes rond in Groesbeek. De voormalig onderwijzer wil de oorlog vooral toegankelijker maken voor kinderen in de bovenbouw van de basisschool. Maar hij geeft net zo goed rondleidingen aan jongeren of volwassenen. Hij wil eigenlijk aan iedereen vertellen over wat zich in zijn dorp tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft afgespeeld. Hij schreef er zelfs een eigen boek over, waar hij verschillende ooggetuigen voor sprak: Vrijheid is niet vanzelfsprekend, waarin de wandelroute door het dorp en verschillende persoonlijke verhalen zijn opgenomen.

Zo’n beetje elke voorbijganger steekt een hand op naar Theo. Hij is een echte bekende in het dorp, geboren en getogen in Groesbeek. Zijn toehoorders luisteren op deze zonnige lentedag ademloos toe. Eén van de (vele) boodschappen die Theo over wil brengen: niet alle Duitsers waren slecht. Zoals bijvoorbeeld de Duitse zusters die in het klooster Mariëndaal middenin Groesbeek woonden. Van het gebouw is weinig meer over, behalve dan de kapel. Theo: “De zusters waren dan wel van Duitse afkomst, maar zeker niet nazigezind. Ze hebben zich altijd voor de inwoners van Groesbeek ingezet.” Vanaf september 1944 was er een operatiekamer en verzorging voor Amerikaanse soldaten, terwijl in de kelder vluchtelingen uit de grensstreek werden opgevangen.

Een andere plek die in deze jaren een belangrijke rol speelde in Groesbeek was Villa Vogelsangh, waar de familie Dozy woonde.

In deze nog altijd prachtige villa konden onderduikers terecht. Ook kwamen er mensen aan de deur voor wat voedsel, omdat er weinig meer te eten was. De schoonouders van Theo, Lies en Jan Müskens, verbleven in Villa Vogelsangh in september 1944. De moeder van Lies, Gonneke, had eerder de bewoners van de villa en onderduikers geholpen met eieren, melk, aardappelen, groenten en vlees.

Het was een zeer angstige tijd, de granaten en bommen vlogen door de lucht. Daar in de kelder werd het eerste kindje van Lies en Jan veel te vroeg geboren. Het baby’tje overleed en werd diezelfde nacht in de tuin van Villa Vogelsangh begraven. Zij hebben hier later nooit meer over gesproken, maar Theo kwam erachter bij het lezen van de dagboeken van de bewoonster van de villa, Petronella Dozy. Theo: “We hebben het er met mijn schoonmoeder over gehad, maar ze heeft het verdrongen.”

Suzanne Drieszen-Thissen fietst hier een paar keer in de week langs en heeft nooit geweten wat zich hier allemaal heeft afgespeeld. Zij regelde de rondleiding door Theo voor een vriendengroep, onder wie mensen uit de buurt en een aantal vrienden die verder weg wonen. Zij horen hoe in het ene huis onderduikers werden opgevangen en waar mensen uit het verzet woonden, terwijl soms in de directe omgeving een NSB’er leefde. Want ook die waren er behoorlijk wat in het dorp.
Verschillende mensen werden opgepakt, zoals Els Scharp. Ze had Joden in haar huis aan het Binnenveld, werd verraden en afgevoerd naar Kamp Vught en vervolgens naar de concentratiekampen Ravensbrück en Dachau. Een van de onderduikers, was het al genoemde 15-jarige Joods meisje, dat op tijd naar de kelder onder het huis van Theo werd gebracht, waar zij enige maanden verbleef.

Na de oorlog keerde Els Scharp terug naar Groesbeek en ging ze in Villa Vogelsangh wonen. “Dat had je toch niet gedacht, hè”, spreken de deelnemers uit naar elkaar. “Het is na al die jaren nog steeds bijna niet voor te stellen dat dit allemaal hier is gebeurd. Dat mensen elkaar dit aan kunnen doen is ongelooflijk.”