‘Kijk eens vaker naar boven!’

Het pand van de Hema aan de Grote Markt, een voorbeeld van de architectuur van de wederopbouw. Het werd in 1958 geopend. [foto Eveline van Elk]

Wederopbouwarchitectuur maakt Nijmegen écht uniek

Door het bombardement in februari 1944 en de periode waarin Nijmegen frontstad was, zijn er letterlijk grote gaten in de binnenstad geslagen. In september, tijdens Market Garden, staken de Duitsers vele panden in het centrum in brand om tijd te winnen voor de verdediging. In de ‘granatentijd’ die volgde, deden Duitse projectielen hun verwoestende werk. Het resultaat na afloop van de oorlog: 90 procent van het centrum is verwoest, Nijmegen moet opnieuw gebouwd worden. Zo ontstaat een prachtige wederopbouwstad, die lang wordt ondergewaardeerd.

Oude glorie of modern?

Na de bevrijding kwam de wederopbouw in het begin maar moeilijk op gang vanwege het gebrek aan bouwmaterialen. Ook was er discussie over hoe de Nijmeegse binnenstad eruit zou moeten zien: moest alles in oude glorie worden hersteld of moest er juist een nieuwe, moderne stad komen? “Er werd een middenweg gekozen, waarbij een paar belangrijke gebouwen zoals het stadhuis en de Stevenstoren werden gerestaureerd. Maar verder werd gekozen voor moderne architectuur”, vertelt Piet Hieltjes van de Stichting Nijmegen Wederopbouwstad tijdens een rondgang door het centrum. “In twintig jaar tijd werd debinnenstad weer volledig herbouwd.”

Oog voor detail

Ga eens op een kruising staan in het centrum en kijk een willekeurige straat in. Bijna overal zie je de wederopbouwpanden. Kenmerkend is de kleinschaligheid van de panden, ontworpen door verschillende architecten. Maar wél met samenhang. “De panden zijn meestal vier verdiepingen hoog, met platte daken, veel verticale lijnen en daklijstoverstekken, balkons en grote ramen”, aldus Hieltjes. Bij de bovenwoningen was het uitgangspunt licht, lucht en ruimte. Nijmegen werd een moderne stad. Het grote pand van de Hema is een voorbeeld van het modernisme, met veel glas en aluminium.

Er werd veelal gebruikgemaakt van beton en marmer, maar ook van bakstenen en aluminium. Op het eerst oog lijkt het misschien wat saai en strak. “Maar er was juist veel oog voor detail, kijk maar eens naar het metselwerk”, zegt Rondlopen Wilt u zelf eens rondlopen met de blik naar boven? Er is een stadswandeling beschikbaar langs de wederopbouwarchitectuur. Deze kunt u vinden bij de Citystore op de Grote Markt of op de website wederopbouwstad. nl. Hier vindt u ook meer informatie en fotomateriaal. Wederopbouwarchitectuur maakt Nijmegen écht uniek Hieltjes, terwijl hij wijst naar het pand op de hoek van de Burchtstraat en Grotestraat, waar nu H&M is gevestigd. Ook de elegante balkons laten zien dat er veel aandacht voor detail was.

Wederopbouwkunst

Op veel gevels is kunst terug te vinden, wederopbouwkunst. Vaak gaat het om mythologische of Bijbelse voorstellingen in betonnen reliëfs, of een afbeelding die te maken heeft met de oorspronkelijke dienstverlening in het pand. Zo zie je hoe er kleding wordt gemaakt op het pand van WE, eveneens op de hoek van Burchtstraat en Grotestraat. Af en toe staat Hieltjes even stil en blikt terug, zoals onderaan de Burchtstraat: “Ik vind het prachtig dat je in één oogopslag een paar eeuwen aan bouwstijlen ziet. Van eeuwenoud, tot wederopbouw tot meer recente panden.”

Geliefde plek

De Petrus Canisiuskerk in de Molenstraat raakte zwaar beschadigd tijdens het bombardement. De gevel werd herbouwd in wederopbouwPiet Hieltjes stijl: rechthoekig met betonnen ornamenten en versieringen. “Je ziet hier ook glas in beton, heel kleurrijk en mooi om te zien”, vertelt Hieltjes. Plein 1944, ook een product van de wederopbouw, was een plek om uit te gaan, waar brede straten naartoe liepen om het verkeer ruim baan te geven. Er waren onder meer drie bioscopen, liveoptredens en een wekelijkse markt. Hieltjes: “Het was een geliefde plek en heel herkenbaar als wederopbouwplein. Wat ik mooi vind, is dat bij de recente nieuwbouw op het plein rekening is gehouden met die bijzondere geschiedenis.”

Waardering

De wederopbouwpanden zijn nu zo’n 65 tot 70 jaar oud, ze ademen de historie van Nijmegen. De stad verdient het dan ook om wat vaker naar boven te kijken, naar de panden boven de etalages, en te waarderen wat daar te zien is. Hieltjes: “Nijmegen heeft een unieke binnenstad, die noodgedwongen is ontstaan na de verwoestingen tijdens de oorlog. Daarmee onderscheidt Nijmegen zich van steden als Zutphen of Deventer, met eeuwenoude straten en Hollandse huizen. Er is geen tweede Nijmegen in Nederland. Daar mogen we trots op zijn.”

Rondlopen

Wilt u zelf eens rondlopen met de blik naar boven? Er is een stadswandeling beschikbaar langs de wederopbouwarchitectuur. Deze kunt u vinden bij de Citystore op de Grote Markt of op de website wederopbouwstad. nl. Hier vindt u ook meer informatie en fotomateriaal.

Tentoonstelling

De Stadsschouwburg aan het Keizer Karelplein dateert uit 1961: veel licht en ruimte.

Rondlopen

Wilt u zelf eens rondlopen met de blik naar boven? Er is een stadswandeling beschikbaar langs de wederopbouwarchitectuur. Deze kunt u vinden bij de Citystore op de Grote Markt of op de website wederopbouwstad.nl. Hier vindt u ook meer informatie en fotomateriaal.

Tentoonstelling Hema

In de etalage van de Hema, aan de zijde van de Augustijnenstraat, is nog even een tentoonstelling te zien over de Oude stad. Je ziet hier het Nijmegen van voor de oorlog. Vanaf 22 februari 2024 is er een tentoonstelling over het bombardement. Later in het jaar en in 2025 zijn er in de Hema-etalage ook nog exposities te zien over de periode dat Nijmegen in de frontlinie lag, de wederopbouw en de moderne stad.