Herdenken en vrijheid vieren van het allergrootste belang, juist nu

Het aantal ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog neemt elk jaar af, maar om de geschiedenis kunnen we niet heen. Blijft de noodzaak bestaan om te herdenken en de vrijheid te vieren? Volgens Wiel Lenders, directeur van het Vrijheidsmuseum in Groesbeek, kunnen we niet anders. “Het is van het allergrootste belang, juist nu.” Heb je het over oorlog, dan roept dat bij veel mensen emoties en herinneringen op. De één denkt aan het eigen verleden of verhalen van familieleden over de Tweede Wereldoorlog. Een ander aan de vlucht als gezin uit Syrië. En weer iemand anders denkt aan haar verwoeste dorp in Oekraïne. En al die verhalen zijn belangrijk om te herdenken.

Driehoekige diamant
Vrijheid, democratie en rechtsstaat. Lenders noemt het de drieeenheid, de driehoekige diamant die we in Europa hebben gekregen na de Tweede Wereldoorlog. “Het klinkt misschien zo vanzelfsprekend, maar driekwart van de wereld bevolking ontbreekt het aan één van die drie. We hoeven daarvoor niet eens ver weg of ver terug te kijken. Oorlog en vrijheid zijn hoogst actuele thema’s die om aandacht blijven schreeuwen.” Dat maakt het volgens Lenders zo urgent om te blijven herdenken en onze vrijheid te vieren. “De Tweede Wereldoorlog blijft de grootste humanitaire catastrofe die ooit heeft plaatsgevonden, met 70 tot 80 miljoen doden: vermoord, gesneuveld of vermist. Het is een belangrijk moreel ijkpunt waarover je moet blijven vertellen.” Volgens Lenders zijn daar drie stappen voor nodig. Allereerst gaat het bij dit thema ‘Oorlog en Vrijheid’ om objectieve kennis, vervolgens om begrijpen van het waarom en tot slot om engagement en betrokkenheid bij de huidige tijd. Het Vrijheidsmuseum laat deze geschiedenis en actualiteit elke dag zien. Het verhaal van oorlog en vrijheid zonder grenzen.

Recente geschiedenis
Daarnaast is het belangrijk om de Tweede Wereldoorlog te verbinden aan de meer recente geschiedenis en actuele ontwikkelingen. Om niet alleen te kijken naar de Tweede Wereldoorlog, maar ook naar wat er sindsdien in de wereld gebeurt. Vanuit verschillende perspectieven worden de menselijke dilemma’s en onbekende verhalen van burgers en soldaten in beeld gebracht. En hoe staat het er nu, tachtig jaar later, voor? “We hebben hier in het museum reddingsvesten tentoongesteld van mensen die over zee naar Europa zijn gevlucht”, vertelt Lenders. “Er liggen schoolboekjes uit Afghanistan. We hebben een Oekraïense ambulance voor de deur staan. We staan niet met onze rug naar het verleden en niet met onze rug naar de toekomst. Zeker niet wanneer door Russische agressie de vrijheid, democratie en rechtsstaat in een land als Oekraïne worden vertrapt.”

Ieders eigen pijn
Het museum werd ooit opgericht om te vertellen over de bevrijding van Nederland, zoals veel landen in Europa hun eigen nationale verhaal centraal stelden: het eigen lijden en de (geallieerde) heldenverhalen. “Door alleen de eigen verhalen te vertellen krijg je een beperkte blik op het verleden, maar ook op de toekomst. Je snapt de samenleving beter als je de geschiedenis van meerdere kanten en ook van over de grens bekijkt.” Als voorbeeld noemt Lenders een samenwerking met het Duitse bedrijf Krupp uit Duisburg. “Het bedrijf heeft heel slechte dingen gedaan tijdens de Tweede Wereldoorlog, zoals het produceren van oorlogsmaterieel voor naziDuitsland en het inzetten van massale dwangarbeid. Al meer dan tien jaar ontvangen we elk jaar gedurende een aantal trainingsweken een groep jonge staalarbeiders van dit bedrijf die we hier leren over de Tweede Wereldoorlog, maar ook over tolerantie en vrijheid. Het maakt elke keer weer veel indruk.” Het Vrijheidsmuseum wil mensen uitdagen om na te denken wat vrijheid voor hen betekent. Lenders: “Je leert hier over de Holocaust en over alle andere slachtoff ers die zijn omgekomen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar het is ook belangrijk om vragen te stellen aan iedereen, met welke achtergrond dan ook: waar zit jouw pijn? Wat heb jij meegemaakt? Wat betekent vrijheid voor jou? Er is ruimte voor die andere geschiedenissen en verhalen. En dan zal iemand ook begrijpen hoe belangrijk de driehoekige diamant van vrijheid, democratie en rechtsstaat is.”