Expositie RAZZIA van 17-18 november 1942
‘Razzia 17 november 1942’ is de titel van een expositie in het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis, te zien van vrijdag 14 oktober tot en met zondag 11 december.
De inhoud van de tentoonstelling is mede gebaseerd op de website www.oorloginnijmegen.nl, waaraan onderzoekers Leo van den Munkhof en Willem Oosterbaan jaren gewerkt hebben.
De website bevat honderden artikelen,documenten en dagboekverslagen over de Jodenvervolging in Nijmegen, interviews met overlevenden en een namenlijst van circa 1800 pagina’s met gegevens over de vervolgden.
Het schokkende verhaal van de razzia van 17 op 18 november 1942 wordt in de expositie in al zijn facetten verteld. Dramatische feiten en gebeurtenissen worden getoond, foto’s en persoonlijke verhalen van de slachtoffers worden in beeld gebracht. Dit alles wordt onderbouwd met persoonlijke brieven en andere documenten.
De razzia van 17 op 18 november 1942 betekende voor de Joden in Nijmegen een grote stap op weg naar de vernietiging. De expositie geeft een helder beeld van deze inktzwarte bladzijde in de geschiedenis van Nijmegen.
De openingstijden van het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis zijn woensdag tot en met zondag van 13.00 tot 17.00 uur. De toegang is gratis.
Thema’s en makers
Ruti Vardi, Willem Oosterbaan, Frank van de Schoor en Frank Eliëns. Leo van den Munkhof was met vakantie.
Foto: Erik van ’t Hullenaar
De expositie ‘Razzia 17 november 1942’ is opgedeeld in drie
thema’s:
- De Jodenvervolging in Nijmegen tijdens de Tweede Wereldoorlog
- De razzia in de nacht van 17 op 18 november 1942
- De confiscaties en roof van de bezittingen van de Joden De makers van de expositie zijn:
- Frank Eliëns, schrijver van het boek ‘Voor Joden verboden’
- Leo van den Munkhof, onderzoeker
- Willem Oosterbaan, onderzoeker, met Van den Munkhof de drijvende kracht achter de website oorloginnijmegen.nl
- Frank van de Schoor, curator tentoonstellingen
- Ruti Vardi, coördinator Open Joodse Huizen | Huizen van Verzet in Nijmegen
Razzia in Nijmegen
Sallie Minco, genaamd Freddy. Schoolfoto Nijmegen
2 juli 1941, nog op zijn oude school
17 november 1942, nu 80 jaar geleden. Vanaf acht uur ’s avonds lopen ongeveer 80 Nijmeegse politieagenten, met wat hulp van buitenaf, meestal in tweetallen, met loopbriefjes in de hand allerlei adressen af om ongeveer 250 Joodse bewoners uit hun huis te halen. Hier komt geen Duitser aan te pas. Enkele tientallen mensen zijn niet thuis, de meesten van hen zijn die dag of soms al eerder ondergedoken. Er worden 196 personen opgepakt en naar de HBS aan de Kronenburgersingel gedreven, waar de laatsten ruim na middernacht aankomen. Geslapen is er die nacht niet veel. Enkelen proberen de moed erin te houden, maar voor iedereen staat vast dat de nabije toekomst zwaar zal zijn.
Vanaf 1 juli 1942 was in Nederland alles in gereedheid gebracht om de moordmachine volop te laten draaien. Op die dag was kamp Westerbork als doorgangskamp in gebruik genomen en op 15 juli was de eerste trein naar de vernietigingskampen vertrokken. Al eerder waren er enkele razzia’s geweest, in Twente, in Amsterdam, in Arnhem, en de berichten waren niet goed: van nagenoeg alle gedeporteerden waren doodstijdingen ontvangen uit concentratiekamp Mauthausen.
Op 9 juli 1942 zendt de Nijmeegse burgemeester Van der Velden de definitieve lijsten met Joodse inwoners door naar de Zentralstelle. De gemeentelijke bureaucratie en logistiek stonden klaar.
Vanuit Nijmegen werden die zomer al individuele Joodse inwoners naar ‘het Oosten’ gedeporteerd. Op 2 augustus was er een kleine razzia, op 16 september maakte men jacht op degenen die weigerden naar een Joods werkkamp te gaan. Op 3 oktober werden 53 inwoners van Nijmegen naar Westerbork gedeporteerd: 33 mannen vanuit de Joodse werkkampen, 20 gezinsleden vanuit Nijmegen.
Dan, 6 weken later, wordt tijdens een vergadering bij de Sicherheitsdienst in Arnhem onder leiding van Judensachbearbeiter Bühe besloten om in de meeste Gelderse dorpen en steden ‘ALLE’ Joden op te pakken.
Alleen de Joden die zijn gehuwd met een niet-Joodse partner en personen met een Sperre vanwege werk voor de Joodse Raad worden nog ontzien.
De 196 opgepakten worden om twaalf uur ’s middags door agenten van de Nijmeegse politie met de trein naar het treinstationnetje in het Drentse dorp Hooghalen gebracht, de laatste vijf kilometer gaan zij verder te voet naar doorgangskamp Westerbork. De meeste mensen worden al snel daarna overgebracht ‘naar het Oosten’, enkelen naar werkkampen in Silezië, anderen worden nog tewerkgesteld in Auschwitz-Birkenau, maar de meesten worden in dit concentratiekamp meteen vergast. Twee personen komen op vrije voeten en duiken onder, waaraan wij de getuigenis van Fritz Tauber danken. Twee anderen overleven de kampen, 192 mensen worden vermoord.
Nooit heeft na de oorlog iemand zich hoeven verantwoorden vanwege de voorbereiding of de uitvoering van deze razzia.
Rondom de expositie en herdenking
- De expositie ‘Razzia 17 november 1942’ is van vrijdag 14 oktober tot en met zondag 11 december te zien in het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis. Daarna reist zij in afgeslankte vorm door langs de filialen van de Openbare Bibliotheek Gelderland Zuid.
- Van 24 oktober tot en met 21 november wordt de expositie in het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis aangevuld met een ‘buitenexpositie’ op Plein 1944: portretten van Nijmeegse Joden in betere tijden.
- ‘Boekhouding van een ondergang: De razzia van 17 november 1942’ is de titel van een boek, waarin Leo van den Munkhof en Willem Oosterbaan beschrijven hoe de razzia in zijn werk ging en hoe de Nijmeegse politie en de gemeente hierbij betrokken waren. Het is een uitgave van de Stichting Stolpersteine Nijmegen en verschijnt in november.
