Tentoonstelling | De Terugkeer: Nijmegen en omgeving, voorjaar 1945

“Daar stond ik dan, op een voor mij eigenlijk onbekend stationsplein. Onbekend omdat Nijmegen in puin lag.”

(De 21-jarige Harry van Geuns, bevrijd in kamp Bergen-Belsen, keert op 18 juni 1945 terug in zijn geboortestad.)

Bewogen verhalen van mensen die aan het einde van de Tweede Wereldoorlog terugkeerden naar huis. Hoe is hun terugkeer – als ze al terugkeren? Hoe worden ze ontvangen? Wat staat hen te wachten?

Een expositie met fragmenten en beelden uit een tijd van veel vreugde en veel verdriet, van chaos, verlies, hoop en vertrouwen op een betere toekomst.

Met boeiende portretten van thuiskomers: joden, verzetsmensen, krijgsgevangenen, dwangarbeiders van de Arbeitseinsatz, evacués.

Thuis komen?

Tijdens de Tweede Wereldoorlog 1940-1945 raken massa’s mensen op drift, ook in het Rijk van Nijmegen. Vervolgd, op de vlucht, ondergedoken, opgepakt, afgevoerd of geëvacueerd.

Op 17 september 1944 komen de bevrijders, maar na drie dagen strijd blijven stad en regio nog maandenlang frontgebied. Het oorlogsgeweld zorgt voor een nieuwe stroom vluchtelingen: evacués. Hele gezinnen, kinderen, ouders, grootouders moeten op de valreep nog voor het oorlogsgeweld vluchten of evacueren. Al met al zijn tijdens de oorlogsjaren in het Rijk van Nijmegen tienduizenden mensen maanden, soms jaren van huis verdreven geweest.

Dan is in mei 1945 de oorlog in Nederland eindelijk voorbij en kan iedereen weer naar huis. Maar Nijmegen is zwaar getroffen: 2.200 burgers gedood en 5.500 verminkt, duizenden huizen verwoest. De aanblik van de dorpen in de Ooij en Groesbeek is zelfs nog troostelozer en triest. Vrijwel elk gezin is op een of andere manier zwaar getroffen.

Tegenover de vreugde en opluchting van de bevrijding staan groot verdriet over de vele slachtoffers, de enorme schade en verliezen. De dagelijkse problemen blijven nog jaren groot: voldoende eten en kleding, een dak boven je hoofd tussen al het puin. Met spanning wordt gewacht op familieleden en vrienden die nog niet terug zijn uit onderduik of evacuatie. Of erger, op degenen die door de Duitse bezetter zijn weggevoerd naar concentratiekampen, gevangenissen en de Arbeitseinsatz. Wie zal er terugkomen en wat zijn hún ervaringen bij thuiskomst?

Mensen op drift door oorlog

De verhalen van deze terugkeerders staan centraal in deze expositie en zijn met veel beeldmateriaal omlijst. Het is een levendige schets van een chaotische en wat vergeten tijd, de smaak van de bevrijding is niet alleen zoet maar ook bitter.

Zo zien we hoe burgers destijds door oorlogsgeweld op drift raakten, allerlei problemen ontmoetten en ten slotte thuiskwamen. Thuis, maar hoe was dat er aan toe? Beelden die we maar al te goed herkennen van de brandhaarden in de wereld van vandaag.

Expositie onder auspiciën van het Stedelijk 4 en 5 Mei Comité Nijmegen en de Historische Vereniging Numaga in het Huis van de Nijmeegse geschiedenis vanaf 25 april tot en met 29 juni 2025.

NB: Rond hetzelfde thema organiseren het Comité en Numaga een lezingenprogramma op 10 mei in het Vrijheidsmuseum te Groesbeek (14.00-17.00 uur) en op 21 juni in het Cultuurhuis De Lindenberg te Nijmegen (14.00-17.00 uur). Nadere informatie volgt.